नेपालमा प्रकाशित वंशावली
नेपालमा विभिन्न जाति समुदायले वंशावली प्रकाशित गरिसकेका छन्, जस्तैः बराल वंश – दर्पण २०३४ कवितात्मक ढंगले श्लोकमा प्रस्तुत गरिएको छ । रायमाझीको वंशावली २०५० प्रकाशित भएको छ । उक्त वंशावलीमा गोत्र, प्रवर, पुख्र्यौली, कुल धर्म, कुल देवताको पूजाविधि, रायमाझीका ऐतिहासिक कुरा, वंशवृक्ष सूची आदि उल्लेख गरिएको छ । शाहवंशीय वंशावली, कुँवर राणा वंशावली २०५३ नेपालको राजनैतिक इतिहासमा (यादव, २०५३ ः ३८४–३८६) वंशवृक्ष मात्र समावेश गरी प्रकाशित गरिएको छ । खनाल वंशावली २०५५ मा प्रकाशन आएको छ । यसमा विभिन्न जिल्लाका खनालहरुको वंशावली प्रस्तुत गरिएको छ । साथै कुलदेवताको पूजाविधि, कर्मकाण्डसम्बन्धी, ख्यातीप्राप्त खनाल, बाङ्मय क्षेत्रका खनाल र केही महŒवपूर्ण चित्रावलीसमेत समेटिएको छ । काश्यप गोत्रीय अधिकारी वंशको इतिहास २०६० प्रकाशित भएको छ । तर यो वंशावलीमा खास वंशवृक्ष बनाई प्रस्तुत गरिएको छैन । यस काश्यप गोत्रीय अधिकारी वंशको इतिहास, विभिन्न अधिकरी, विद्वान्हरुले लेखेका लेखहरु समावेश गरिएको छैन । जस्तै ः डा. सूर्यमणि अधिकारीको वंशको प्रादुर्भाव र विस्तार, योगनाथ अधिकारीको मकै पर्वका शहीद कृष्णलाल अधिकारी र विश्वेश्वरमान श्रेष्ठको प्रधानमन्त्री मनमोहन अधिकारीः एक स्मरण जस्ता लेखहरु समावेश गरिएको देखिन्छ । पौडेल वंशावली २०६० प्रकाशित भएको छ । यो वंशावलीको व्यापक रुपमा अध्ययन गरी देशव्यापी रुपमा पौडेलहरुको वंशावली सङ्कलन गरी प्रकाशित गरिएको छ । यसमा हरेक जिल्लाका पौडेलहरुको वंशवृक्ष बनाई प्रस्तुत गरिएको छ । बानिया वंशको नालीबेली २०६२ प्रकाशित भएको छ । यो वंशावलीमा बानिया वंशको चिनारी, बानिया थरको उत्पति र विकास, बानिया वंशको इतिहास, बानिया वंशको वर्तमान अवस्था, बसोबासका स्थलहरु बसोबासका क्षेत्र, सामाजिक पक्ष, संस्कारहरु, चाड पर्व, समाज सेवाको विभिन्न क्षेत्रमा संलग्नता, राजनीति, साहित्य, वंशावली खण्ड हरेक जिल्ला र जिल्लाभित्रका गाउँको छुट्टा छुट्टै वंशवृक्ष बनाइ समावेश बनाइएको छ । काफ्ले वंशको वंशावली २०६५ मा प्रकाशित भएको छ । यो वंशावलीको देशभरका काफ्लेहरुको वंशवृक्ष समावेश गरिएको छ ।
दाहाल वंशावली २०६५ सालमा विराटनगरका दाहालहरुको वंशावली प्रकाशित गरिसकेका छन् । सो वंशावलीमा नेपालका ३० जिल्ला र भुटान, सिक्किम, बर्मा, असाम र कलकत्ताका दाहाल वंशको वंशावली समावेश गरी प्रकाशित गरिएको छ (दाहाल वंशावली, २०६५) । तर त्यसमा कास्की, तनहुँ, गोखरा र स्याङ्जा, नवलपरासी, बाके लगायतका जिल्लाका दाहालहरुको वंशावली समावेश गरेको पाइएन । सो वंशावली लताको रुपमा प्रस्तुत गरिएको छ । दाहालहरुको मूलदेवता शिव र दाहाल वंशका पञ्चप्रवर च्यवन, भृगु, आप्नुवान, और्व, जमदग्निका फोटोहरु समावेश गरिएको छ । साथै मुख्य सङ्कलकहरु सम्पादक मण्डल, दाहाल सेवा प्रतिष्ठानको कार्यसमितिका वर्तमान पदाधिकारीहरुो फोटो राखिएका छन् । तत्कालीन प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डको शुभकामना राखिएको छ । दाहाल वंशावलीको लेखरचना खण्ड अन्तर्गत प्रा. बालकृष्ण पोखरेल, पूर्णप्रकाश नेपाल यात्री, आचार्य खेमराज, केशवशरण दाहाल लगायत ६ जनाका लेख समावेश गरिएको छ । दोस्रो वंशलता खण्ड १२ भागमा प्रस्तुत गरिएको छ । तेस्रो अनुसूची खण्डमा अभिलेख (लिखत प्रमाणहरु), सङ्कलन श्री चन्द्रकान्त दाहाल लगायतको जीवन, दाहाल सेवा प्रतिष्ठान, विराटनगरको परिचय र दाहाल वंशाका अन्य विभिन्न संस्था तथा समितिको परिचय राखिएको । फोटो फिचर समेत गरेर जम्मा ३० वटा शीर्षक समावेश गरिएको छ । झट्ट हेर्दा निकै आकर्षक र अन्य प्रकाशित वंशावली भन्दा कम छैन । वत्स गोत्र दाहाल थर भएका सम्पूर्ण वंशजहरुको वंशावली समेट्ने प्रयास यो ग्रन्थमा भएको छ । झट्ट हेर्दा निकै आकर्षक र अन्य प्रकाशित वंशावलीभन्दा कम छैन । वत्स गोत्र दाहाल थर भएका सम्पूर्ण वंशजहरुको समेट्ने प्रयास यो ग्रन्थमा भएको छ । भनी दाहाल सेवा प्रतिष्ठानका अध्यक्ष कोमलप्रसाद शर्मा दाहालले मन्तव्य दिनुभएता पनि गण्डकी अञ्चलमा कास्की, स्याङ्जा, तनहुँ र गोरखा तथा नवलपरासी र बाँके लगायतका जिल्लामा दाहालहरुको वंशावली समावेश नगरी प्रकाशित भएको वंशावलीलाई सम्पूर्ण भन्न मिल्दैन । दाहालहरुको गोत्रपुरूष वत्स ऋषि हुन् (दाहाल, २०६५.१०) । उनी भृगु कुलका ऋषि हुन् । वत्सगोत्रीय दाहाल बन्धुहरुले मूल पुर्खाहरुमध्ये प्रमुख रुपले सम्झिने गरिएका दासु भट्ट (दाहाल, २०६५ः११) वत्स गोत्रीय दासु भट्टले बुढागाउँ र दाहागाउँ बिर्ता प्राप्त गरे (नेपाल, २०६५ः९) । दाहाल वंशावलीअनुसार उक्त दहगाउँ दैलेखमा रहेको छ । दहगाउँ स्थित दाहालहरुका कुलदेवता अग्निेवतालको मन्दिर छ ।
स्रोतः दाहाल वंशावली (प्रथम संस्करण)बाट साभार
हाल विभिन्न थरमा जातले आफ्नो वंशावली प्रकाशित गरेका छन् । जस्तोः पराजुली, पौडेल, अधिकारी तिमिल्सिना सुबेदी आदी